Toegankelijkheidsmonitor 2009

• AnySurfer
• Hogeschool West-Vlaanderen
• Katholieke Hogeschool Kempen
• Katholieke Hogeschool Leuven
• Vlaamse overheid
• DabbleDB

Inleiding

Veel mensen associëren toegankelijkheid voor mensen met een functiebeperking meteen met openbare gebouwen, overheidsdiensten of het openbaar vervoer. De evolutie van onze maatschappij naar een kennis- en informatiemaatschappij brengt de informatie van internet- en communicatietechnologie (ICT) echter steeds meer op de voorgrond.

Voor mensen met een functiebeperking hoeft de opmars van het internet niet de zoveelste drempel te zijn die zij moeten overwinnen. Integendeel: digitale informatie is van nature toegankelijker dan gedrukte of gesproken informatie. Het internet bezit hierdoor het potentieel om het communicatie- en informatiemedium bij uitstek te worden voor wie blind of slechtziend is, een motorische beperking heeft of om een andere reden een aangepaste computer gebruikt. Dit potentieel komt echter pas tot zijn recht als een website gebouwd is met aandacht voor een aantal toegankelijkheidsrichtlijnen.

De Toegankelijkheidsmonitor is een meetinstrument dat in 2007 door AnySurfer is ontwikkeld in samenwerking met K-point, het onderzoeks- en kenniscentrum betreffende ICT en inclusie van de Katholieke Hogeschool Kempen. De monitor brengt de toegankelijkheid van de Belgische websites tweejaarlijks in kaart. In de loop van het studiejaar 2008-2009 controleerden 276 bachelorstudenten informatica van drie Vlaamse hogescholen een steekproef van 336 Belgische websites op een vlotte toegankelijkheid.

Slechts 7% van de onderzochte websites haalde een gewogen eindcijfer ^(*) van minstens 75%, de drempelwaarde om te kunnen spreken van een behoorlijk toegankelijke website. Dit is bijzonder weinig, maar wel een duidelijke verbetering ten opzichte van het resultaat van de Toegankelijkheidsmonitor 2007. Bij de vorige editie slaagde immers slechts 4% van alle onderzochte websites. Deze vooruitgang met 3% is geen reden voor overmatig enthousiasme. Er is duidelijk nog werk aan de winkel.

Met dit project willen we studenten informatica, webdesign en multimedia — de webwerkers van de toekomst — doen nadenken over het belang van een toegankelijk internet en hen de principes van universeel ontwerp bijbrengen. Zo hopen we dat zij op hun beurt een steentje zullen bijdragen aan een toegankelijker internet. Met de resultaten van dit onderzoek zetten we voorts de problematiek in de kijker bij eigenaars van websites, webdesigners en ontwikkelaars, beleidsmakers en politici.

Steekproef

Op 10 juni 2009 staat de teller van geregistreerde domeinnamen die eindigen op .be bij DNS België dicht bij de kaap van 1 miljoen: 918.634. Daar zijn de Belgische websites die eindigen op .com, .org of een ander TLD niet inbegrepen. Al die sites controleren op toegankelijkheid is een onmogelijke opdracht. Daarom stelden we een steekproef samen die volgende categorieën bevat:

• Bank en verzekering
• Bouwen en wonen
• Commerciële radio
• Commerciële televisie
• Communities
• Concertzalen
• Consumentenzaken
• Eten en drinken
• Film en muziek
• Games
• ICT-nieuws
• Immobiliën
• Jobs
• Kinderen
• Lifestyle en gezondheid
• Muziekfestivals
• Nieuws
• Openbare radio
• Openbare televisie
• Overheid
• Populaire weblogs
• Portaalsites
• Senioren
• Shopping
• Sport
• Telecomaanbieders
• Tickets
• Toerisme
• Vlaamse overheid (*)
• Zoeken
• Zoekertjes en veiling

Elke categorie bevat een vijftal websites. Er werden 149 websites gecontroleerd. Omdat er geen betrouwbare bronnen zijn met bezoekerscijfers voor Belgische websites, hebben we ons laten inspireren door de zoekresultaten van Google België. We hebben de optie 'Zoek in Belgische websites' aangevinkt en als zoekterm hebben we de naam van de categorie (waar nodig aangevuld met synoniemen en versterkende kernwoorden) gebruikt. De top vijf met meest relevante zoekresultaten hebben we als vertrekbasis genomen, maar een manuele filtering van de resultaten bleek noodzakelijk om de representativiteit van de steekproef te waarborgen.

De steekproef is samengesteld op 23 februari 2008. Elke categorie bevat zowel Franstalige als Nederlandstalige websites.

Op vraag van de dienst Emancipatiezaken van de Vlaamse overheid gebruikten we voor de categorie 'Vlaamse overheid' een aparte steekproef van 187 websites (*). Dat zijn de websites die gelinkt worden vanaf de portaalsite Vlaanderen. Zie bijlage voor de volledige lijst. De algemene steekproef bevat ook websites van de Vlaamse overheid, naargelang de resultaten van de betrokken categorie in Google. Zo komt bijvoorbeeld Sporza voor onder 'sport' terwijl het ook een website van de Vlaamse overheid is. Dubbels werden uit de steekproef verwijderd.

Het totaal aantal gecontroleerde websites bedraagt 336.

Methodologie

Om de steekproef van websites te controleren, deden we een beroep op de studenten van:

• de Katholieke Hogeschool Kempen (KHK Kempen), bachelor toegepaste informatica
• de Hogeschool West-Vlaanderen (HoWest Kortrijk), bachelor multimedia en communicatietechnologie
• de Katholieke Hogeschool Leuven (KHLeuven), bachelor toegepaste informatica

In een eerste fase verzorgt een technisch medewerker van AnySurfer en een ervaringsdeskundige één of meerdere gastcolleges bestaande uit een sensibiliserend en een technisch luik. Hierin maken de studenten kennis met de toegankelijkheidsrichtlijnen en de achterliggende filosofie. Daarnaast leren studenten een website doorlichten aan de hand van de QuickScan-procedure, een vereenvoudigde versie van de AnySurfer richtlijnen.

In de tweede fase is het tijd voor het echte werk waarbij elke student een rapport opstelt voor twee van de 336 websites in een gecontroleerde en beveiligde online-omgeving. De websites uit de lijst van de Vlaamse overheid werden dubbel doorgelicht door studenten van een verschillende hogeschool om de betrouwbaarheid van de resultaten te verhogen. De sites in de algemene steekproef werden wegens gebrek aan capaciteit door één student doorgelicht.

AnySurfer QuickScan

De bestaande auditprocedure die AnySurfer hanteert, is uitgebreid en neemt veel tijd in beslag. Om een snel, maar betrouwbaar idee te krijgen van de toegankelijkheid van de gecontroleerde websites, was een ander instrument nodig. De AnySurfer QuickScan biedt een procedure die snel kan vaststellen of een website (on)toegankelijk is. Het is een selectie van de 15 criteria die de toegankelijkheid van een website het meest beïnvloeden. Aangezien deze criteria slechts een selectie vormen uit de volledige auditprocedure, doet de AnySurfer QuickScan geen uitspraak over de volledige toegankelijkheid van een website. Om te bepalen of een website toegankelijk is, moet een volledige audit uitgevoerd worden.

De QuickScan biedt met andere woorden een antwoord op de vraag: "Voldoet deze website aan de minimumcriteria om in aanmerking te komen voor het AnySurferlabel?".

Om tot een realistisch toegankelijkheidscijfer te komen, krijgt elk van de 15 criteria een gewicht ^(*) van 1, 2 of 3.

In de rapportage is elk ijkpunt beoordeeld als Oké, Niet oké, Niet van toepassing of Ik weet het niet, gevolgd door een toelichting. Rapporten die meer dan driemaal de beoordeling 'ik weet het niet' bevatten werden niet opgenomen in de resultaten. Een website slaagt voor de AnySurfer QuickScan indien ze een score haalt van minstens 75%.

De studenten controleerden minstens 6 representatieve pagina's van elke website. Daar horen altijd bij:

• De homepage
• De contactpagina
• De sitemap
• De zoekpagina
• Twee typische inhoudspagina's

Resultaten

Uit het onderzoek blijkt dat slechts 7% of 24 van de 336 onderzochte websites voldoet aan de basiscriteria die AnySurfer hanteert en hierdoor voldoende toegankelijk is voor bezoekers met een functiebeperking.

Volgende tabel bevat een overzicht met eindcijfers. De percentages geven het aantal websites aan dat een eindscore behaalde van minstens 75%. Het zijn de gewogen resultaten die van belang zijn; de niet-gewogen cijfers vermelden we slechts indicatief en geven geen realistisch beeld van de toegankelijkheid van de onderzochte websites.

In volgende tabel kan u aflezen wat de gemiddelde score is voor ieder van de 15 gecontroleerde ijkpunten.

^* Gewicht: Hoe hoger het cijfer, hoe zwaarder het doorweegt in de beoordeling van de website. Zo zal een website die niet voldoet aan criterium 2 (met gewicht 3), lager scoren dan een website die niet voldoet aan criterium 13 (met gewicht 1) terwijl ze evenveel negatief beoordeelde punten hebben.

Top 5

Binnen de steekproef die is uitgevoerd (149 websites voor de algemene steekproef en 187 Vlaamse overheidssites), scoren volgende websites het hoogst. Het gaat om een momentopname en het is daarom mogelijk dat dezelfde websites bij een volgende test een hoger of lager eindcijfer zullen scoren.

Vlaamse overheid

1. Week van de Smaak (89%)
2. Vlaamse Landmaatschappij (89%)
3. Vlaams Agentschap voor Personen met een Handicap (86%)
4. Vlaanderen.be (82%)
5. Taalwetwijzer (79%)

Algemene steekproef

1. Vooruit Gent (76%)
2. Rock Werchter (75%)
3. Spotter (74%)
4. Federaal Agentschap voor de Voedselveiligheid (74%)
5. Kieskeurig (71%)

Conclusie

De overgrote meerderheid van de onderzochte websites (93%) voldoet niet aan de basiscriteria die een website toegankelijk maken voor bezoekers met een beperking. De sites van de Vlaamse overheid scoren iets beter dan de algemene steekproef van Belgische websites. Bijna de helft van de onderzochte websites voorziet alternatieve omschrijvingen van afbeeldingen voor blinden. Personen met een motorische beperking kunnen op 7 van de 10 sites navigeren met het toetsenbord. Slechts 2 op 10 websites voorziet in ondertiteling of een tekstversie van audio- en videofragmenten voor doven en slechthorenden.

Slechts 7% van de onderzochte websites haalde een gewogen eindcijfer ^(*) van minstens 75%, de drempelwaarde om te kunnen spreken van een behoorlijk toegankelijke website. Dit is bijzonder weinig, maar wel een duidelijke verbetering ten opzichte van het resultaat van de Toegankelijkheidsmonitor 2007. Bij de vorige editie slaagde immers slechts 4% van alle onderzochte websites. Deze vooruitgang is geen reden voor overmatig enthousiasme. Er is duidelijk nog werk aan de winkel.

Dankwoord

AnySurfer dankt volgende organisaties die hun medewerking verleenden aan dit project:

• De docenten en studenten van de Hogeschool West-Vlaanderen, de Katholieke Hogeschool Kempen en de Katholieke Hogeschool Leuven.
• K-Point, het onderzoekscentrum rond ICT en Inclusie van de Katholieke Hogeschool Kempen.
• De dienst Emancipatiezaken van de Vlaamse overheid voor de financiële ondersteuning.
• Andrew Catton en Avi Bryant van de webtoepassing DabbleDB voor het kosteloos beschikbaar stellen van 400 gebruikersaccounts.

Zonder de hulp en inzet van deze mensen hadden we dit onderzoek niet kunnen voeren.

Het AnySurferteam (Jeroen, Nymphaea, Gijs, Bart, Sophie en Roel)